‘Giàn khoan mới không phải là chuyện tình cờ’

GS. Carl Thayer, nguyên GS Học viện Quốc phòng Australia, chuyên gia về Việt Nam và Đông Nam Á, trả lời VietNamNet bên lề hội thảo "Hoàng Sa - Trường Sa: Sự thật lịch sử" tổ chức cuối tuần trước ở Đà Nẵng.

- Với những diễn biến gần đây liên quan đến giàn khoan Hải Dương 981 và quan hệ giữa hai nước VN - TQ như chuyến thăm của Ủy viên Quốc vụ viện TQ Dương Khiết Trì đến Việt Nam và TQ triển khai thêm một số giàn khoan vào Biển Đông, ông có thấy những dấu hiệu gì cho thấy TQ đang toan tính những bước đi sắp tới mà có thể gây bất ngờ hoặc không lường trước được?

Cách hành xử trong quá khứ của TQ, nhất là với Philippines cho thấy, khi một quốc gia đứng lên phản đối về vấn đề chủ quyền, TQ càng trở nên giận dữ hơn. Họ sẽ có những biện pháp khôn khéo để tạo thêm áp lực.

Chuyến thăm của ông Dương, với việc phát ngôn rằng "Việt Nam nên ngừng thổi phồng" vấn đề Biển Đông, chính là một động thái gây áp lực. Giờ đây là sự hiện diện của ít nhất một giàn khoan khác trong vịnh Bắc Bộ gần biên giới.

Việt Nam chỉ có một số lượng ít ỏi tàu cảnh sát biển và kiểm ngư, đây thực sự là một bài toán về nguồn lực đối với Việt Nam. Nhưng TQ cũng chỉ có thể làm như vậy trong một thời gian nhất định, vì sau tháng 8 là đến mùa bão. Tôi nghĩ đó là lý do tại sao khi đặt giàn khoan Hải Dương 981, họ nói sẽ chỉ đến 15/8 vì họ không thể duy trì hàng trăm tàu ở đó trong mùa bão được. Đó cũng là một cách khôn ngoan khi không để khả năng mở, kiểu cách của TQ là thu hút sự chú ý rồi sau đó lắng dần xuống.
Giàn khoan mới không thể là một chuyện tình cờ xảy ra. Đó là một phần của kế hoạch, bằng cách đưa thêm giàn khoan, TQ biến tình hình ngày càng trở thành việc giữa TQ và VN, chứ không phải các nước ASEAN. Vịnh Bắc Bộ chỉ là một khu vực nhỏ hẹp và hai bên chỉ mới bắt đầu đàm phán về việc làm gì ở ngoài khu vực đó, vì thế rất đáng lo ngại. Cách tiếp cận này của TQ là rất cứng rắn. Và vào lúc này, VN càng phản đối thì TQ sẽ càng gia tăng áp lực.

Điều đó rất đáng lo ngại, và là một sự khiêu khích mới. Họ đang dùng những thứ được thiết kế để khai thác dầu mỏ vào mục đích chính trị. Nếu tôi là chủ công ty TQ, tôi sẽ rất lo lắng về việc mất lợi nhuận. Giàn khoan là để ra chỗ nào có dầu mỏ mà khoan chứ không phải là để vào vịnh Bắc Bộ chơi trò chính trị.

- Nếu TQ cứ tiếp tục tăng thêm giàn khoan, quan hệ giữa hai nước sẽ thay đổi như thế nào?

Năm ngoái tại Đối thoại Shangri-La, Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng đã nhắc đến khái niệm "lòng tin chiến lược". Có thể nói hành động của TQ đang làm xói mòn lòng tin chiến lược. Nhớ lại chuyến thăm của Thủ tướng TQ Lý Khắc Cường tháng 10 năm ngoái, ông ta nói về đột phá mới trong quan hệ hai nước, rằng hai Đảng sẽ không làm gì để khiến bên kia giận dữ. Giàn khoan Hải Dương 981 là một hành động hoàn toàn trái ngược. Hết lần này đến lần khác họ cam kết hợp tác với VN ngay trong những đối thoại giữa hai chính phủ, thế rồi đùng một cái, không thông báo, không trao đổi trước, họ hành động một cách đơn phương.

Thế thì làm sao có thể tiếp tục giữ lòng tin chiến lược, thứ mà phải qua một thời gian dài mới xây dựng được, từ khi bình thường hóa quan hệ, thỏa thuận về biên giới trên bộ, phân chia vịnh Bắc Bộ, trở thành đối tác chiến lược rồi đối tác chiến lược toàn diện.

Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng đã lên tiếng mạnh mẽ, rồi các lãnh đạo khác cũng lần lượt lên tiếng. Nhưng TQ luôn vậy, như chính trong trường hợp của Australia khi nói về vùng nhận diện phòng không, họ từ chối đối thoại, thế rồi đến vụ máy bay Malaysia, họ lại tìm đến chúng tôi. VN cũng nên chuẩn bị, họ sẽ không nói năng gì cả, cố làm cho VN im miệng, sử dụng chủ nghĩa nước lớn.

TQ muốn trỗi dậy hòa bình, muốn có những mối quan hệ mới, nhưng lại hành xử rất tệ và vênh váo. Nhân dân Nhật báo từng đặt tôi viết bài nhưng chắc là họ sẽ không đăng, vì tôi kiến nghị TQ nên nhớ 5 nguyên tắc chung sống hòa bình, tôn trọng lẫn nhau và bình đẳng. Tôi cũng nhắc họ rằng TQ không phải là quốc gia duy nhất từng bị thực dân đô hộ. VN cũng đã đấu tranh chống lại ách thực dân. TQ có biên giới, VN cũng có biên giới, hãy làm việc trên cơ sở đó. Philippines cũng từng bị đô hộ. Đâu phải chỉ có TQ từng đau khổ. VN đã phải đấu tranh giành độc lập, họ biết thế nào là hy sinh, TQ không phải dạy VN điều đó.

- Chính phủ VN kiên định các biện pháp ngoại giao từ khi giàn khoan Hải Dương 981 được hạ đặt. Nhưng TQ vẫn lấn tới theo kiểu nước lớn. VN nên làm thế nào?

Muốn chơi cờ với TQ, đừng chơi theo cách họ muốn.

VN đang có sự cảm thông và ủng hộ của quốc tế, VN hãy tuân thủ luật pháp quốc tế, tránh khiêu khích, và bình tĩnh.

VN đã làm rất tốt việc đưa phóng viên quốc tế ra đó ghi hình, thông tin đến toàn thế giới. Người dân Bắc Mỹ, châu Âu, và cả Australia, mỗi ngày mở tivi đều thấy những bản tin từ các phóng viên của chính họ về cách hành xử của TQ. Tôi không nghĩ TQ thích nghe dư luận thế giới nói về họ đâu.
Đây không phải là việc có thể giải quyết ngay lập tức mà cần nhiều thời gian, nhưng ai có thể dạy VN về trường kỳ đấu tranh nào? VN phải làm thế thôi vì TQ mạnh hơn nhiều. Đây là trò chơi mà TQ muốn. Họ đang có nhiều vấn đề rắc rối khác. Lúc này có thể thấy họ đang giảm áp lực lên Nhật Bản, có lẽ vì họ không thể căng ra trên hai mặt trận. Vì thế VN càng cần phải bình tĩnh, có sự đoàn kết trong nước về việc bảo vệ chủ quyền, giữ vững lập trường. Không để TQ nói là việc này là của một người, người đó phải giải quyết.

Cuối cùng, tôi nghĩ các lãnh đạo cấp cao cần học tập quá khứ. Các lãnh đạo cấp cao ngày xưa nói: Đến hạn này, xong vấn đề biên giới; Đến hạn này, xong việc vịnh Bắc Bộ. Còn hiện nay đang là một cuộc mặc cả, đến 15/8 TQ sẽ rút giàn khoan về vì sau đó là mùa bão, chẳng tàu thuyền nào ở trên biển được, dễ hiểu là lợi ích kinh tế cũng rất quan trọng, thế là cả hai bên giữ được thể diện.

- Xung đột xảy ra nhưng cho đến nay lãnh đạo hai bên đều loại trừ khả năng quân sự. Nhưng với việc TQ cứ gia tăng áp lực với VN, ông nhận định thế nào về sự kiềm chế này?

TQ đang khiêu khích VN, và nếu VN giận dữ và phản ứng, TQ sẽ la lên với cả thế giới rằng VN hiếu chiến, đáng bị đáp trả. Việc này rất khó, như thi đấu bóng đá vậy. Phải giữ bình tĩnh, chiến thắng trận đấu mới là quan trọng. Đừng đánh đối thủ vì anh ta xúc phạm mình, bạn sẽ nhận thẻ đỏ rời sân. Trong quá khứ, VN đã làm được việc trường kỳ đấu tranh, giờ hãy làm vậy với TQ, đừng để TQ khiêu khích.

Trong tiếng Việt có hai khác niệm "đối tác" và "đối tượng". Đây là lúc xem xét kỹ hai khái niệm đó.

- Cho đến nay, hành động pháp lý vẫn là biện pháp được các chuyên gia phi chính phủ ủng hộ nhiều nhất. Vậy theo ông, đâu là thời điểm thích hợp để VN kiện TQ ra tòa?

Thời điểm nào là do các lãnh đạo VN cân nhắc, khi quan hệ trở nên xấu đi và không thể khôi phục được.

Theo tôi cách tốt nhất là ủng hộ Philippines trong vụ kiện của họ, vì một vụ kiện riêng lúc này là rất khó. Nếu phán quyết vụ kiện của Philippines là đường 9 đoạn vô giá trị và TQ vẫn không tuân thủ phán quyết này của tòa án quốc tế thì họ sẽ bị cộng đồng hàng hải trên toàn thế giới lên án, việc này sẽ có lợi cho VN.