AI có thể viết, nhưng báo chí vẫn cần một trái tim biết 'cảm'

1. Bởi lẽ, trong khi AI an toàn trên những dòng code và dữ liệu khô cứng, thì những người làm báo đích thực lại chọn con đường chông gai, bước chân lên những vùng biên cương núi đồi xa xôi, len lỏi vào những bản làng heo hút, hay vững vàng giữa những con sóng bạc đầu trên biển cả thiêng liêng của Tổ quốc.

Họ không ngại nắng gió, không lùi bước trước hiểm nguy, để tận mắt chứng kiến, tận tai lắng nghe và tận tay ghi lại mọi mặt của đời sống muôn màu. Chính từ những chuyến đi thực tế, từ những cuộc gặp gỡ, sẻ chia trực tiếp, nhà báo mới có thể mang về không chỉ thông tin, mà còn là hơi thở của con người, tiếng nói của cộng đồng những câu chuyện thấu cảm mà không một thuật toán nào có thể tái tạo.

Và chính sự dấn thân ấy đã tạo nên những tác phẩm báo chí đầy sức lay động, mà AI không thể nào chạm tới. Điển hình như câu chuyện của nhà báo Võ Mạnh Hùng - Báo Điện tử VietnamPlus (TTXVN) cùng cộng sự.

Trong suốt gần 5 tháng ròng rã, họ đã trực tiếp bước chân đến hàng chục điểm nóng thiên tai, sạt lở ở gần 30 tỉnh, thành phố trên cả nước. Đó không chỉ là những chuyến đi ghi nhận số liệu khô khan, mà là sự hòa mình vào nỗi đau, sự mất mát của người dân. Chính những 'tư liệu sống' này, kết hợp với hàng chục cuộc phỏng vấn sâu sắc với các chuyên gia và lãnh đạo, đã hun đúc nên loạt bài chuyên đề đầy ám ảnh "Thảm họa khốc liệt từ thiên tai, sạt lở đất đá: Còn phá, còn đau!".

Loạt bài không chỉ phản ánh sự khốc liệt của thiên tai mà còn chỉ ra những 'bài học nhân tai' - cách con người đã tàn phá, o ép Mẹ thiên nhiên, khiến những 'đòn đánh' từ Ông Trời ngày càng nghiệt ngã hơn. Đây là minh chứng rõ ràng cho thấy, chỉ có trái tim, sự dấn thân và tư duy phản biện của nhà báo mới có thể biến dữ liệu thành câu chuyện có hồn, có sức mạnh cảnh tỉnh và lay động lòng người, với khao khát cháy bỏng 'không để ai bị bỏ lại phía sau'.

2. Trong dòng chảy đó, những phóng sự, những bài viết chân thực và sống động từ các nhà báo dấn thân trở thành minh chứng rõ nét nhất cho giá trị và trách nhiệm xã hội mà họ mang lại. Họ không ngại khó khăn để tìm đến tận nơi, để đồng hành cùng những nhân vật, để ghi lại những khoảnh khắc đời thường nhưng đầy ý nghĩa, và quan trọng nhất là để lan tỏa những khát vọng, những nỗ lực vươn lên vì một ngày mai tốt đẹp hơn. Đại úy Khương Hùng Anh, Biên tập viên Truyền hình QPVN, đã chia sẻ hành trình hơn một năm ròng rã thực hiện tác phẩm về đồng bào Bru Vân Kiều. Anh cùng ê-kíp đã kiên trì theo sát các mùa vụ sản xuất để ghi nhận sự thay đổi trong phương pháp canh tác, từ những mảnh ruộng cũ năng suất kém đến những thửa ruộng mới trĩu hạt nhờ sự hỗ trợ của bộ đội biên phòng.

"Khó khăn nhất là về ngôn ngữ, để hiểu sâu sắc được suy nghĩ, tâm tư tình cảm của bà con nhân dân thì cần phải có thời gian tìm hiểu, làm quen để người dân mới mạnh dạn và tự tin hơn trong chia sẻ với ekip thực hiện ghi hình tác phẩm", Đại úy Khương Hùng Anh kể lại.

Anh nhấn mạnh rằng, việc hòa nhập, thấu hiểu, đồng cảm với nhân vật là yếu tố then chốt để có được những thước phim chân thực, giàu cảm xúc. Chi tiết xúc động nhất là hình ảnh người dân thôn Bụt Việt mang gạo mới gửi tặng cán bộ, chiến sĩ Biên phòng - một minh chứng sống động cho khát vọng đổi mới bền vững mà người lính quân hàm xanh mang đến.

Đại úy Khương Hùng Anh cũng đặc biệt ấn tượng với Thiếu tá Nguyễn Văn Bằng – một Đảng viên cùng với nhiệm vụ bảo vệ biên cương với sức sáng tạo không ngừng, luôn tìm tòi những mô hình sản xuất nâng cao năng suất lao động, cải thiện đời sống cho bà con. "Thiếu tá Bằng là tấm gương truyền cảm hứng về một người vì mọi người, góp phần hiện thực hóa khát vọng về cuộc sống ấm no, hạnh phúc ngay trên chính quê hương biên giới của đồng bào", Đại úy Khương Hùng Anh chia sẻ.

Những câu chuyện như thế, được kể bằng cả trái tim và sự đồng cảm, đây chính là điều AI không thể nào làm được.

3. Ngoài cảm xúc, một khả năng quan trọng khác mà AI không thể sao chép là tư duy phản biện - nền tảng vững chắc của báo chí độc lập. Nhà báo không chỉ đơn thuần truyền tải thông tin; họ phân tích, đặt câu hỏi sâu sắc và phản biện: "Tại sao điều này xảy ra?", "Điều gì còn thiếu sót?", "Có khía cạnh nào khác của câu chuyện mà chúng ta chưa biết không?".

Bên cạnh đó, không chỉ là một kênh truyền tải thông tin đơn thuần, trong một xã hội phức tạp và phân mảnh, báo chí có vai trò vô cùng quan trọng trong việc kết nối cộng đồng, lên tiếng cho những người bị gạt ra lề và định hình ý thức công chúng. Sứ mệnh này đòi hỏi không chỉ kiến thức mà còn cả lòng dũng cảm, sự dấn thân cá nhân và ý thức trách nhiệm xã hội sâu sắc.

Một ví dụ điển hình là loạt bài "Đại dương ngoài vòng pháp luật" của Ian Urbina (Thời báo New York). Đây là một loạt bài điều tra đột phá, phơi bày nạn bóc lột ngư dân trên vùng biển quốc tế. Urbina đã sống nhiều tháng trên các tàu đánh cá, chia sẻ bữa ăn và ngủ cùng thủy thủ đoàn để kể câu chuyện của họ từ góc nhìn của người trong cuộc.

Không AI nào có thể liều mình lênh đênh trên biển để đưa tin về sự thật sống còn như vậy. Nếu báo chí hoàn toàn được giao cho AI, chúng ta có thể sẽ có một thế giới thông tin hoàn hảo về mặt hình thức- đúng ngữ pháp và logic - nhưng lại khô khan về cảm xúc, nơi không ai thực sự quan tâm đến những con người đằng sau câu chuyện.

Một trong những khác biệt nổi bật nhất giữa nội dung do con người viết và nội dung do AI tạo ra nằm ở nghệ thuật kể chuyện. Một bài báo tuyệt vời không chỉ là sự pha trộn giữa sự thật và cảm xúc, trí tuệ và biểu cảm văn học. Trong khi AI có thể bắt chước cấu trúc, nó không thể tạo ra một câu chuyện có hồn. Kể chuyện là một nghệ thuật cảm xúc được dẫn dắt bởi sự đồng cảm, trực giác và kinh nghiệm sống. AI có thể mô phỏng phong cách và hình thức, nhưng nó thiếu ký ức, cảm xúc thật và trải nghiệm con người để thực sự thổi hồn vào những con chữ của mình.

Báo chí trong thời đại AI không phải là cuộc đua về tốc độ hay khả năng tổng hợp thông tin đơn thuần. Thay vào đó, đây là thời điểm để các nhà báo khẳng định lại giá trị độc đáo của mình: Trở thành người gác cổng thông tin đáng tin cậy, những người kể chuyện giàu lòng trắc ẩn và những tiếng nói đầy trách nhiệm trong xã hội. AI có thể là một công cụ mạnh mẽ, nhưng chỉ khi được điều khiển bởi trái tim, khối óc và đạo đức của con người, báo chí mới thực sự giữ vững được linh hồn và giá trị cốt lõi của mình.